Jakub Momro
Saturn i Eros. Radość jako forma samowiedzy
Tekst jest próbą pokazania radości w nowoczesnej dialektyce wiedzy i urzeczowienia. Obie składowe tej dialektyki prowadzą w głąb teraźniejszych problemów z legitymizacją nauki. Wiedza melancholijna, uosabiana przez takie postaci jak Walter Benjamin czy Theodor W. Adorno stanowi rozwinięcie tego prymarnego napięcia w instrumentalizacji radości jako autarkicznego afektu (z jednej strony) oraz nominalistycznej utopii oraz fetyszyzmu bezpośredniości (z drugiej). W artykule „wiedzy melancholijnej” towarzyszą dwa inne rodzaje radości: Kantowska etyka serca, oraz Nietzscheańska „wiedza radosna”, obie pozornie fenomenologiczne docierają na skraj radości jako warunku możliwości lub niemożliwości życia i poznania. W ten sposób można zrozumieć napięcie, które prawdziwie radykalizuje nowoczesność radosną – rozpiętą między Saturnem i Erosem, między teoriopoznawczą krytyką a baśnią.
Ewa Graczyk
Radość i bunt. O „Macierzy" Marii Rodziewiczówny
Pisarka opowiada dzieje bohaterki zwanej Pokotynką, która z pogardzanej prostytutki staje się kobietą godną zaufania, także społecznego. Ten proces ma bardzo nieoczekiwany przebieg, bo towarzyszy mu niezwykły pojedynek chwil buntu i radości z depresją i konformizmem. Ewolucja głównej bohaterki związana jest z przemianami innych postaci – jej ojca i kochanka, który również ma za sobą ponurą przeszłość. Warto podkreślić znaczenie przyrody w tekście Rodziewiczównej, jej podejście do natury jest zdumiewająco empatyczne i bliskie nam.
Agnieszka Jeżyk
W tekście i poza nim. „Poetyka przyjemności” w polskiej poezji awangardowej lat dwudziestych
„Przyjemność kojarzy nam się z czymś, co ściśle do nas należy, z naszą cielesną egzystencją i wewnętrzną witalnością, a mimo to jest od nas oddzielona i niezależna, a zatem może zaskakiwać, dezorientować, obciążać, odrażać, przytłaczać, przerażać, porywać, rodzić konflikty, budzić »niesamowite«, ustawiać poza kontrolą (a czasem wywoływać pożądanie)” – twierdzi Aaron Schuster (2016: 44). Innymi słowy, przyjemność może objawiać się jako swoje przeciwieństwo, zwłaszcza w kontekście jej reprezentacji w literaturze. W niniejszym eseju chciałabym przyjrzeć się awangardowym wierszom erotycznym z okresu międzywojennego, które poruszają temat fascynującego splotu tego, co cielesne i tego, co tekstowe. Metafory czytania i pisania, liryczny dialog pomiędzy niektórymi wierszami, metatekstowe refleksje na temat natury poezji erotycznej, problem ucieleśnienia to tylko niektóre ze strategii, którymi posługuje się Bruno Jasieński (Moja nieśmiertelność, Słowo o słowie, Na bis), Tadeusz Peiper (Nago, Ja, Ty) i Mila Elin (Książka, Głód), omawiając radości i wyzwania związane z próbą przedstawienia jouissance w tekście. Punktem wyjścia moich refleksji będzie diagnoza Alenki Zupančič dotycząca podobnego rodzaju satysfakcji płynącej z seksu i z mówienia o seksie oraz spostrzeżenia słoweńskiej filozofki na temat procedur intelektualizacji seksualności.
Krzysztof Rowiński
Wspomnienie radości w świecie bez przyszłości. Zaangażowanie estetyczne i polityczne u Jasieńskiego i Pasoliniego
Dyskusje na temat kulturowego zanikania są często prowadzone w kategoriach nostalgii i tragedii. Bruno Jasieński w Balu manekinów i Pier Paolo Pasolini w Ragazzi di vita proponują alternatywną formę pamiętania o zniknięciu poprzez wspomnienia radości, rozumianej jako praktyka wyraźnie polityczna. Doskonale świadomi niemożności utrzymania tego, co celebrowali (wolności od jednolitości kulturowej, w kulturach lokalnych i eksperymentach estetycznych), obaj pisarze zachowali poczucie zaangażowania politycznego, oferując dobry, szerszy model myślenia o świecie bez przyszłości.
Francesca Fornari
O anatomii radości – w archiwum
Radość jako destabilizująca, nieprzewidywalna i efemeryczna emocja, obciążona wymiarami etycznymi, może również przejawiać się jako konsekwencja zaangażowania intelektualnego (Misrahi, Lénoir). Przyjemność, radość, szczęście to tematy powracające w literaturze badaczy zagłębiających się w zawiłą sferę „opornych” manuskryptów. Opierając się na przykładach Agambena, Cortiego, Farge’a, Grésillona i Zweiga, niniejszy artykuł nakreśla fenomenologię radości w kontekstach archiwalnych. Od oczekiwania na otrzymanie „żywego materiału” rękopisu, przez „powolny i nieopłacalny” proces transkrypcji „intymnych znaków” pisma, aż po akt czytania, w którym przeplatają się „pasja i rozum”, doświadczenie radości może zadziwić tych, którzy zanurzają się w śladach cudzych słów, w nieustannie rozwijających się widokach archiwalnych dokumentów, niczym wszechświat w miniaturze.
Paweł Marcinkiewicz
„W lesie, w drewnianym domku": o cnocie radości i szczęścia w najnowszym tomie Michaela Krügera
Michael Krüger to jeden z najważniejszych poetów współczesnej Europy, łączący w swoich utworach wiele tradycji literatury starego kontynentu, od starożytnej Grecji po dwudziestowieczną Polskę. Ponadto w jego wierszach widoczne są silne wpływy amerykańskie. Podczas gdy wczesna twórczość Krügera była poszukiwaniem własnego sposobu ekspresji poprzez mniej lub bardziej wierne naśladownictwo bardzo różnych polskich i amerykańskich poetów, w dojrzałych wierszach z tomu In the Forrest, in the Wooden House z 2021 roku monachijski poeta znajduje bardzo oryginalne rozwiązanie pozornie nierozwiązywalnego dylematu, przed którym stają wszyscy wybitni artyści od początku XX wieku: czy przedstawiać świat realistycznie, czy wręcz przeciwnie, za pomocą aporii i abstrakcji? Krüger umiejętnie łączy retorykę „trybu scenicznego” typową dla literatury postsymbolicznej i „poetykę nieokreśloności” charakterystyczną dla postmodernizmu, tworząc autonomiczny poemat. Jest to utwór realistyczny, który opiera się interpretacji, ponieważ zawiera elementy, których nie da się odczytać na płaszczyźnie realistycznej. Ten specyficzny późny styl Krügera łączy się z jego ostentacyjnym upodobaniem do epikureizmu, nawiązaniami do poezji Hezjoda i uciekaniem się do szerokiej frazy, przypominającej heksametr.
Tamara Trojanowska
Podzwonne dla radości?
Esej zgłębia zagadkowe relacje między radością i problemami ponowoczesnej kultury, które wpływają na jakość naszego bycia w świecie. Refleksja nad niejasnym statusem radości i jej niepewną pozycja we współczesnej kulturze pozwala na szczególną optykę oglądu tych relacji. Im wyższa stawka polityczna, ekonomiczna i społeczna, tym bardziej poszukiwanie radości staje się poszukiwaniem sensu, istotnego pożywienia dla form kulturowych. Taka radość, przefiltrowana przez nasze zmagania z wyzwaniami życia, przynagla nas do zbadania konsekwencji jej nieobecności (bólu, cierpienia, egzystencji pozbawionej radości) i jej przejawów w sztuce (muzyka), religii (chrześcijaństwo) i filozofii (wolność). Siła radości polega na rozpoznaniu nieuniknionej niedoskonałości wszystkich rozwiązań naszych problemów, które nie uwzględniają jej jako podstawowego komponentu życia.
Mariusz Jochemczyk, Miłosz Piotrowiak
Nie/rad/ość. Felicytologiczna lektura „Dzienników" Franza Kafki
Artykuł próbuje odnaleźć stany radości u pisarza, którego nikt o takie afekty nie podejrzewa. W przekorny sposób autorzy starają się przyłapać „smutasa z Pragi” na gorącym uczynku: wyrażaniu szczęścia, ujawnianiu stanów ekscytacji, a nawet radości. W wyniku swoich badań autorzy dochodzą do wniosku, że momenty dobrego samopoczucia w życiu ukazane są w dziennikowych zapiskach Kafki nie jako doświadczane, ale jako roztrwonione. To dlatego tytułowe „nie/radość” ma tak gorzkie znaczenie.
Adriana Senatore
Obraz Turka w kronikach mołdawskich spisanych w językach słowiańskich
Kroniki mołdawskie z XV–XVI wieku ukazują wydarzenia kraju w czasie poważnych trudności dla przetrwania chrześcijańskich państw Europy, zagrożonych ekspansywną polityką imperium osmańskiego. Autorka z uwagą śledzi postępującą rozbudowę Wielkiej Porty oraz upadek gmin, cytadeli i miast (Gallipoli, Sofia, Wielkie Tyrnowo, Saloniki), a także Chilii, Cetatea Albă, ufortyfikowanych cytadel mołdawskich. Naturalnie kronikarze cieszą się z najrzadszych zwycięstw na polu bitwy europejskich władców i książąt mołdawskich; są zasmuceni porażkami, jakie poniosła armia mołdawska i szerzej: chrześcijańska. Przede wszystkim obawiają się, że nowe „pogaństwo”, pochodzące z podbitego już Konstantynopola, może zdusić religię przodków, choć nie zaniedbują niebezpieczeństwa innych wierzeń, takich jak luteranizm, wyznawany przez księcia. W ostatecznym rozrachunku kronikarz uważa się za scriba Dei, który musi wychowywać czytelnika i umacniać go w prawdziwej wierze, ortodoksji.
Stanley E. Gontarski
O fragmentach. Dzieło sztuki i „ja” – albo nie
W eseju badane są implikacje filozoficzne obecne w późnym, najbardziej enigmatycznym i metonimicznym dziele teatralnym Samuela Becketta Nie ja. Implikacje te są bezsprzeczne, mimo że autor Czekając na Godota często zaprzeczał swym (sugerowanym przez krytyków) zainteresowaniom filozofią, której – jak twierdził – ani nie czytał, ani nie rozumiał. Wspomniana sztuka jest jednak dziełem głęboko ontologicznym, a metonimia w jego obrazie scenicznym przywołuje klasyczną filozoficzną zagadkę, dotyczącą relacji części (tu: utworu lub jego fragmentu) do całości. Jest to kwestia, która Becketta intrygowała przez większą część jego twórczego życia.
Anna Gwadera-Dec
Radość czytania (Conrada). Agnieszka Adamowicz-Pośpiech: „Adaptacje biografii i twórczości Josepha Conrada w kulturze współczesnej". Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2022, 364 s.
Recenzja jest omówieniem pracy Agnieszki Adamowicz-Pośpiech Adaptacje biografii i twórczości Josepha Conrada w kulturze współczesnej. Opracowanie podzielone jest na trzy części, które dotyczą odrębnych dziedzin sztuki – powieści graficznych i komiksów, przetworzeń literackich oraz przedstawień teatralnych i filmowych. Autorka, przeprowadzając drobiazgową analizę wybranych dzieł, stawia nowatorską tezę, że adaptacjom podlegają nie tylko utwory Conrada, ale także jego biografia. Publikacja stanowi cenny wkład w dziedzinę studiów conradologicznych, znacząco uzupełniając stan badań.