DOI: 10.31261/FLPI.2020.02.01
Pobierz artykuł
Pobierz cały numer
Drugi numer czasopisma „Fabrica Litterarum Polono-Italica” poświęcony został w znacznej mierze postaci królowej Bony Sforzy d’Aragona, niezwykle barwnej osobistości historycznej, personie ważnej dla dziejów Polski. We Włoszech trochę zapomnianej, chociaż lepiej pamiętanej w Bari, ponieważ w tym mieście spędziła ona młodość i ostatnie chwile swego życia.
W wielu polskich, ale też i włoskich pracach naukowych, popularnonaukowych i publikacjach beletrystycznych omawiano różne aspekty życia i działalności władczyni. Do dziś najważniejszym i najpełniejszym opracowaniem pozostaje czterotomowe dzieło Władysława Pociechy Królowa Bona (1494–1557). Czasy i ludzie odrodzenia, wydane w latach 1949–1958, które jednak po kilku dekadach od momentu powstania wymaga nowych, bardziej szczegółowych ustaleń. Okrągła – pięćsetna rocznica ślubu Bony z królem Polski Zygmuntem I, przypadająca na dzień 6 lutego 2017 roku, stała się pretekstem do zorganizowania polsko-włoskiej konferencji naukowej pt. Bona Sforza. Regina di Polonia e principessa di Bari. Politica, società, cultura (Bona Sforza. Królowa Polski i księżniczka Bari. Polityka, społeczeństwo, kultura), która odbyła się w Università degli Studi di Bari Aldo Moro (Uniwersytet im. Aldo Moro w Bari). Konferencja stanowiła jedno z kilkunastu wydarzeń wchodzących w skład dużego, interdyscyplinarnego projektu pt. Settimana della cultura italo-polacca (Tydzień kultury włosko-polskiej) przygotowanego z inicjatywy Instytutu Polskiego w Rzymie, we współpracy ze wspomnianym uniwersytetem oraz z l’Associazione Pugliese Italo Polacca (Apulijskie Stowarzyszenie Włosko-Polskie).
Wygłoszone referaty prezentujące nowe badania z różnych dyscyplin naukowych: historii, historii literatury, historii sztuki i architektury – udowodniły, że nadal na temat królowej i jej otoczenia nie powiedziano wszystkiego i że po pięciuset latach od przybycia do Polski – jak uważano ówcześnie – najlepiej wykształconej włoskiej księżniczki wydarzenia związane z jej bogatym życiorysem, wielostronną działalnością i recepcją tejże, wciąż kryją wiele nieznanych lub niewystarczająco rozpoznanych tropów badawczych. Wspomniane referaty stanowiły zasadniczy trzon zgromadzonego materiału, który prezentujemy w dziale głównym (Artykuły i rozprawy) niniejszego tomu. Sekwencję tekstową rozpoczyna artykuł Angelantonia Spagnolettiego, w którym autor próbuje odpowiedzieć na pytanie: jak Bona Sforza radziła sobie na europejskiej arenie politycznej, jak planowała swoją dynastyczną „partię szachów” rozgrywaną w „salonie możnych”. Kontrapunkt dla spraw „wielkiej polityki” stanowi zwrot w stronę „estetyki precjozów”. Czytelnicy będą mogli zapoznać się – w ramach tego dialektycznego napięcia – z analizą ubiorów i biżuterii młodziutkiej Bony, które zaprezentowane zostały podczas ceremonii ślubnej, a utrwalone na jedynym ze znanych portretów królowej (artykuł Agnieszki Bender). W dalszej części numeru – frapujący wizerunek Bony Sforzy kreśli (w dwóch odrębnych artykułach) Monika Werner. Obraz królowej „konstruowany” w polskiej literaturze dramatycznej dopełnia impresyjny fresk odsyłający do przedwojennego filmu Józefa Lejtesa. Całość zaś spina szkic Janiny Janas, poświęcony ważnym kontekstom literackim i historycznym (rola dyplomaty Jana Grotkowskiego w wyjaśnianiu tajemnicy tzw. sum neapolitańskich – filtrowana przez wyobraźnię barokowego poety: Jana Andrzeja Morsztyna).
Królowa Bona Sforza po raz kolejny jawi się więc jako postać wielowymiarowa: kobieta nieprzeciętnej urody, znakomicie wyedukowana, o wyrafinowanym guście, często wyrastająca dzięki swej wiedzy i inteligencji ponad otoczenie, które nie zawsze potrafiło (i chciało!) ją zrozumieć lub docenić. To nieodrodna córka pełnej energii, posiadającej bardzo silną osobowość, matki – Izabeli d’Aragona, księżnej, która fascynowała samego Leonarda da Vinci. Niewątpliwie zasługuje Bona na lepsze poznanie, także przez Włochów. Ze względu na rolę, jaką odegrała w historii Polski i Italii, powinna znaleźć poczesne miejsce w panteonie najwybitniejszych kobiet – władców Europy XVI wieku.
Część druga niniejszej edycji pisma (Varia) przynosi trzy prace tematycznie zróżnicowane. Triadę otwiera tekst Maurizzia Griffo, skupiony na śledzeniu dynamiki procesu historycznego, który doprowadził do zjednoczenia i niezależności Włoch. Wątki „polityczne” kontynuuje także opracowanie Iwony Doroty. Choć wprowadza nas ono w świat dziewiętnastowiecznej epistolografii – kieruje jednocześnie naszą uwagę w sam środek dyskusji o możliwych konsekwencjach europejskiej Wiosny Ludów. Ostatni z serii artykułów (autorstwa Weroniki Korzenieckiej) przybliża natomiast sylwetkę i strategię twórczą Roberta Saviana, artysty i pisarza „osobnego”, zasadniczo (prowokacyjnie!) „poróżnionego” ze swoją współczesnością.
W dziale Prezentacje wybitny znawca i edytor twórczości Jarosława Iwaszkiewicza – związany z Muzeum pisarza w Stawisku – Robert Papieski przygotował transkrypcję rękopiśmiennego materiału (stanowiącego zaczątek oryginalnego, nieukończonego projektu pisarskiego poświęconego Bonie Sforzy) – Pogrzeb królowej. Całość poprzedzona została krótkim filologicznym wstępem, stanowiącym syntetyczne omówienie materiału in statu nascendi.
„Moduł przekładowy” pisma wypełnia tłumaczenie na język włoski opowiadania Bari Jarosława Iwaszkiewicza, które dobrze koresponduje z monograficznym wymiarem numeru, poświęconego królowej Bonie. Przekładu dokonały Janina Janas i Stefania Riccardo. Pragniemy w tym miejscu podziękować wszystkim pełnomocnikom Rodziny i spadkobiercom pisarza. Bez Ich pomocy i zgody tekst podróżny Iwaszkiewicza nie mógłby się ukazać.
I wreszcie – last but not least– końcowa sekwencja tekstów (Dyskusje,omówienia, glosy) gromadzi krytyczne komentarze naniesione na marginesach polsko–włoskich nowości wydawniczych. Dział otwiera artykuł Janiny Janas, która, mając za przewodnik książkę Adrianny Senatore, analizuje historiograficzne dzieło Mirona Costina. Francesco Cabras przygląda się książce Colantonia Carmignano. Wsłuchując się w znakomitą przedmowę Luigiego Marinellego, bada intertekstualne przestrzenie tekstu. Z kolei Katarzyna Kowalik skupia uwagę na beletrystycznym wielogłosie. Wydany w 2018 roku tom – Il romanzo in Italia, pod redakcją Giancarla Alfana i Francesca de Cristofaro, stanowi ciekawy przegląd pól badawczych we współczesnej narratologii. Daniele Stasi skupia się natomiast na jednej książce – chodzi o Listy z lagrów i więzień 1939−1945Wybrane zagadnienia, autorstwa Lucyny Sadzikowskiej. Podobnie czyni Alessandro Ajres, wczytując się w relację wybitnego historyka Tommasa Fiore, który w swojej książce utrwala obrazki z Polski widzianej w roku 1953. Dział kończy się tekstem Ewy Litwin, która, podążając za głosem (i pismem) Daniele Stasiego, tropi początki polskiej myśli narodowej, widzianej tym razem z perspektywy włoskiej.
Rocznik „Fabrica Litterarum Polono-Italica” zbiera również, z kronikarskiej potrzeby oraz konieczności faktograficznego porządkowania doświadczeń okołoliterackich, informacje o ważnych wydarzeniach i godnych odnotowania konferencjach, spotkaniach, osobach. W tym roku, w dziale Kronika zostały zaprezentowane, w duchu monograficznej całości, omówienia dwóch konferencji poświęconych królowej Bonie (spotkanie w Warszawie – w relacji Pawła Tyszki oraz spotkanie w Bari – w relacji Agnieszki Bender). Całość dopełnia sprawozdanie z neapolitańskiej konferencji naukowej poświęconej twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, sporządzone przez Annagrazię Carriero oraz Ivana de Matteo.
Redaktorki tematyczne tomu
Agnieszka Bender i Janina Janas
s. 15-17